Bazylika Mniejsza Wniebowzięcia NMP- Katedra Białostocka

W 1617 r. Wiesiołowscy rozpoczęli budowę kościoła murowanego pod wezwaniem Wniebowzięcia NMP. Kościół ten, z pewnymi przeróbkami, przetrwał do naszych czasów jako tzw. stary kościół farny. Pod koniec XVII w. Białystok zyskał nowych opiekunów - Branickich. W 1746 r. Jan Klemens Branicki zbudował murowaną plebanię i sprowadził do parafii Księży Komunistów, którzy przez jakiś czas prowadzili duszpasterstwo parafialne. W 1750 r. zbudowano kaplicę murowaną pod wezwaniem św. Rocha, a w 1765 - kaplicę pod wezwaniem św. Marii Magdaleny. W 1768 r. J.K. Branicki sprowadził Siostry Miłosierdzia św. Wincentego a\' Paulo (Szarytki) i ufundował im szpital do opieki nad chorymi i ubogimi. Siostry zostały wydalone w 1864 r. przez władze carskie i powróciły dopiero w 1923 r. Po ostatnim rozbiorze kraju, Białystok znalazł się pod zaborem pruskim i w utworzonej w 1799 r. diecezji wigierskiej. Wówczas Białystok został stolicą dekanatu. W 1806 r. Izabella Branicka sprowadziła do Białegostoku Księży Misjonarzy św. Wincentego a\' Paulo, którzy prowadzili pracę duszpasterską, a w latach 1820-1843 także Seminarium Duchowne dla archidiakonatu białostockiego. Wraz z likwidacją misjonarzy przestało też istnieć Seminarium. Po włączeniu w 1807 r. do Imperium Rosyjskiego, Białystok zaczął rozwijać się jako stolica obwodu białostockiego, a potem jako ośrodek przemysłowy. Przybywało ludności i mały kościół parafialny był stanowczo za mały dla dużej i ciągle powiększającej się liczebnie parafii. W latach 60-tych XIX w. po raz pierwszy starano się o wybudowanie nowego kościoła w Białymstoku. Nie pozwoliły jednak władze carskie. Po kolejnej prośbie ks. dziekana Wilhelma Szwarca, skierowanej w 1896 r. do władz carskich, nadeszła zgoda na powiększenie istniejącego kościoła farnego. Plan \"rozbudowy\" sporządził najbardziej znany wówczas architekt Józef Pius Dziekoński. W efekcie, obok dawnej świątyni wystawiono w latach 1900-1905, wielką bazylikę w stylu neogotyku wiślano-bałtyckiego. Katedra, będąca repliką kościoła św. Floriana na Pradze w Warszawie, świadomie przywoływała motywy dawnej średniowiecznej architektury polskiej. Główne roboty ukończono w 1905 r. i w tym samym roku budowlę poświęcono. Prace wykończeniowe wraz z wyposażaniem wnętrza trwały zasadniczo do I wojny światowej. Kościół uroczyście konsekrowano dopiero w 1931 r. Działania wojenne nie zniszczyły świątyni. W czasie frontu w 1944 r. do jej uratowania przed pożarem przyczyniła się grupa osób z ks. dziekanem Aleksandrem Chodyką na czele. Wówczas, spośród całkowicie wypalonego śródmieścia Białegostoku ocalała jedynie białostocka fara i kościół św. Rocha. W 1977 r. w lewym ramieniu transeptu urządzono kaplicę Matki Bożej Ostrobramskiej, umieszczając w niej kopię obrazu z Ostrej Bramy autorstwa Łucji Bałzukiewiczówny. Kaplicę tę uroczyście poświęcił kardynał Karol Wojtyła w dniu 27 listopada 1977 r., a 5 VI 1995 r. miała miejsce uroczysta koronacja białostockiego wizerunku Ostrobramskiej Matki Miłosierdzia. Od 1945 do 1991 r. kościół farny spełniał rolę prokatedry. W 1985 r. papież Jan Paweł II podniósł świątynię do godności bazyliki mniejszej, a 5 VI 1991 r. erygując diecezję białostocką, ustanowił ją katedrą.

Autor: Jan Bogdan Boczko