Kościół Wniebowzięcia NMP

Początki parafii Brańsk, zwanej wcześniej Brańsko, sięgają połowy XV w. Około 1450 roku król Kazimierz II Jagiellończyk (1447-1492) uposażył proboszcza brańskiego w trzech poddanych i daninę z trzech wiader miodu. Od 1460 do 1476 roku proboszczem brańskim był ks. Jakub (wspomniany przy fundacji Domanowa). W latach 1477-1484 proboszczem był tutaj ks. Stanisław. Dnia 18 stycznia 1493 roku Brańsk otrzymał prawo miejskie magdeburskie - z nadania wielkiego księcia litewskiego (od 1492) Aleksandra Jagiellończyka (1461-1506). Z powodu zaginięcia akt fundacyjnych, dnia 15 maja 1525 roku król Zygmunt I Stary (1506-1548) potwierdził dawne nadania na rzecz kościoła pw. Wniebowzięcia NMP, św. Apostołów Piotra i Pawła oraz św. Jerzego. W 1534 roku kościół brański uposażył w wieś Załuskie (dawniej Załuzie). Kolejne przywileje czynili królowie: 5 lipca 1564 roku - Zygmunt II August (1548-1572), 4 listopada 1646 roku - Władysław IV (1632-1648), 6 maja 1667 roku - Jan Kazimierz (1648-1668), 20 grudnia 1669 roku - Michał Korybut Wiśniowiecki (1669-1673). W tym miejscu warto zaznaczyć, że w Brańsku istniała jeszcze jedna świątynia pw. Ducha Świętego, ufundowana 28 grudnia 1550 roku przez królowę Bonę Sforza d\'Aragona (1494-1557). Był to tzw. kościół szpitalny, który został spalony przez Moskali wiosną 1660 roku. Od XVI do końca XVIII wieku w kościele brańskim odbywały się sejmiki szlachty ziemi bielskiej. W 1594 roku - z polecenia króla Zygmunta III (1587-1632) - Jan Leśniowski (zm. 1595), ówczesny starosta brański (1590-1595), nadał kościołowi brańskiemu ulicę Kościelną (wcześniej Lacką), razem z mieszkańcami, domami i ogrodami. Decyzją ks. Marcina Szyszkowskiego (1554-1630), biskupa łuckiego (1604-1607), od 1604 roku Brańsk stał się siedzibą dekanatu. Pleban brański ks. Piotr Popławski decyzją króla polskiego (od 1632) Władysława IV Wazy (1595-1648 od 4 sierpnia 1637 roku pełnił funkcje komisarza królewskiego w niektórych kwestiach spornych. W czasie \"potopu szwedzkiego\" w 1657 roku (maj-czerwiec) kościół został ograbiony i zdewastowany; kolejny raz podczas najazdu wojsk moskiewskich w 1660 roku (styczeń-luty). W 1709 roku wybuchł pożar, który strawił świątynię wraz z całym jej wyposażeniem i zgromadzonymi tam archiwaliami (część archiwum Ziemi Bielskiej). W 1714 roku staraniem dziekana brańskiego ks. Aleksandra Godlewskiego (prob. 1681-1722), zbudowano w miejscu spalonej kolejną, drewnianą świątynię ku czci Wniebowzięcia NMP, św. Piotra i Pawła i św. Jerzego. Jej poświęcenia w dniu 16 listopada 1716 roku dokonał wspomniany ks. Aleksander Godlewski. W latach rządów ks. Franciszka Antoniego Kobielskiego (1679-1755), biskupa łuckiego (1739-1755), odbyła się konsekracja świątyni. Po raz kolejny drewniany kościół uległ pożarowi 24 lipca 1800 roku. W 1810 roku na miejscu spalonego wzniesiono tymczasową, drewnianą kaplicę, staraniem ks. kan. Michała Dziewanowskiego (1754-1823), proboszcza brańskiego (1780-1823). Jej poświęcenia dokonał wspomniany proboszcz, za pozwoleniem kanonika kijowskiego ks. Ignacego Rakowskiego, proboszcza z Turośli, archidiakona białostockiego (1808-1814). Parafia brańska od 1823 roku, kiedy jej proboszczem został ks. kan. Kazimierz Kubeszowski (1765-1833), stała się (do 1853) siedzibą archidiakonów białostockich. Obecny, murowany kościół pw. Wniebowzięcia NMP zbudowano w latach 1859-1862, staraniem ks. Wojciecha Kociołkowskiego (1818-1885), proboszcza brańskiego (1854-1885), pochodzącego ze Zgromadzenia Księży Misjonarzy. Jego poświęcenia - na mocy pozwolenia ks. Adama Stanisława Krasińskiego (1810-1891), biskupa wileńskiego (1859-1883) - dokonał w XXV niedzielę po Zielonych Świątkach, czyli 18 listopada 1862 roku ks. Stanisław Włodkowski (1804-1879), dziekan bielski i proboszcz ciechanowiecki (1835-1864). W czasie ostatniej wojny wycofujące się wojska niemieckie w nocy z 31 lipca na 1 sierpnia 1944 r. podpaliły kościół. Jego odbudowę prowadzili: ks. Józef Chwalko (1906-1945), wikariusz brański (1935-1945), ks. kan. Kazimierz Łomacki (1900-1962), proboszcz brański (1945-1959), a także ks. kan. Franciszek Smorczewski (1906-1975), kolejny proboszcz (1959-1975). Obok kościoła znajduje się murowana dzwonnica zbudowana w latach 1859-1862, staraniem wspomnianego ks. Wojciecha Kociołkowskiego. ze strony parafii

Autor: Jan Bogdan Boczko