***

Drewniany kościół w Wełnie wzniesiono w 1727 roku z fundacji właściciela wsi, kasztelana lądzkiego Wojciecha Rydzyńskiego. Nawę otaczają rzadkie w Wielkopolsce, kryte soboty. Nazwa soboty nawiązuje do dawnych praktyk wiernych z okresu budowania struktury parafialnej, kiedy wierni przybywali na nabożeństwa ze znacznych odległości dzień wcześniej i chronili się w sobotach przed złymi warunkami atmosferycznymi. W XVIII wieku soboty poza ośrodkami pielgrzymkowymi nie spełniały już tej pierwotnej funkcji, w tym czasie przyczyniały się do ocieplenia budynku, pełniąc jednocześnie rolę doraźnych schowków i magazynów. Jednolite wyposażenie wnętrza pochodzi z lat 1727-31. Iluzjonistyczną polichromię na ścianach i stropie wykonał franciszkanin Adam Swach z Poznania. Swach wykazywał się dużymi uzdolnieniami malarskimi, około 1687 roku konwent wysłał go do Lwowa na naukę do nadwornego malarza królewskiego Jerzego Eleutera Szymonowicza. W latach 20 - tych XVIII wieku był już wziętym i cenionym malarzem. Malował obiekty sakralne miedzy innymi w Poznaniu, Pyzdrach, Łowiczu, Lądzie, Studzianej, Jarosławiu, Krasnymstawie. W dniu 18 lutego 1782 roku został dokonany w Kościanie spis dóbr majętności Wełna, którego fragmenty przytaczam . Spis ten daje pewien obraz organizacji pracy w majątku folwarcznym oraz warunków mieszkaniowych chłopów i rzemieślników. Austeryja (karczma) z wyjezdną stajnią, w strychulce i lepiankę stajnia, austeryja zaś w pruski mur. Po jednej stronie izby gościnna z szynkownią, komorą, sklepem murowanym. Gościnny trunki pańskie daje, świętojankę (wynagrodzenie karczmarza za szynkowanie piwa i wódki) bierze. Młyn okupny (młynarz jest wolny, pańszczyzny nie odrabia) na rzece o 3 kołach, z budynkami, stodołą, chlewami. Piła wodna reparacyi potrzebująca, pilarz kontraktowy bierze ordynaryją (wynagrodzenie w naturze), pomieszkanie i zapłatę. Mosty dwa, jeden wielki pański, drugi młynarski. Czynsze rzemieślnicze w Wełnie: 15 sukienników, 1 stelmach, 2 stolarzy,1 kołodzij , 3 szewców, 1 cieśla, 1 płóciennik , 1 pilarz, 1 rymarz, Żyd Icek od pomieszczenia z handlem. Chałupników 2, Wojtek i Jędrach poddani. Robią od św. Wojciecha do św. Marcina 2 dni bydłem i tyleż ręczną w tydzień, a od św. Marcina do św. Wojciecha po 3 dni ręczną. Inwentarz swój mają, tłuki (roboty nadzwyczajne na rzecz dworu) odprawują . Komorników 4, Jędrzej i Paweł, Jak, Grzech poddani. Robią od św. Wojciecha do św. Marcina 3 dni ręczną w tydzień, a od św. Marcina do św. Wojciecha po 2 dni ręczną. Tłuki (roboty nadzwyczajne na rzecz dworu) odprawują . Biorą każdy żyta mend 4, jęczmienia tyleż, grochu składów 2, rzepy po składzie, lnu zagonów 2. Stróż Sobek poddany bierze ze wsi zapłatę Inwentarz gruntowy: koni fornalskich 8, stadniki 2, krów 9, świń 21, wołów roboczych 10, kur 12. Przykładowe domostwa Chałupa Kotka chałupnika stara, zła, izba w blochy, sień w lepiankę, o 1 izbie, z dwoma oknami, piecem i kominkiem dobrym, dach zły. Chlewiki 2 reparacyi potrzebują, stodoła zła. Domostwo w strychulce i lepiankę pod słomą, o 2 kominach, izbów 8, każda z piecem i kominem, mieszka komorników 7, dach od spodu z dranic, od spodu zły.

Autor: Artur Mazurek