Dworzec - początkiem powstania miasta

W południowo-zachodniej części wschodnich Kujaw leży Aleksandrów Kujawski, ale w epoce przedhistorycznej, na tym obszarze i najbliżej okolicy, zachodziły procesy osadnicze. Zapewne już w okresie średniowiecza istniało tu kilka osad, które wchodziły w skład posiadłości ziemskich właścicieli pobliskiego Służewa i Grabia. Jedną z nich były Białe Błota, a pierwsza wzmianka o tym majątku pochodzi z 1489 roku i występuje pod zlatynizowaną nazwą Byaloblotha (wówczas był to teren o łącznym areale uprawnej ziemi 17 łanów). W najbliższej odległości od Białych Błot znajdowały się zaginione później wsie: Kobyle Błota oraz Wola Dziwisz. Białe Błota, już od schyłku średniowiecza do połowy XVII wieku, dostarczały rzemieślnikom gliny i to dobrej jakości. Bogate złoża specjalnej glinki ceramicznej, jakie się tu znajdowały, pozwalały na produkcję wyrobów codziennego użytku (mis, dzbanów, talerzy, garnków); z tej gliny wyrabiano także cegły, dachówki i kafle. Po szwedzkim potopie Białe Błota były opuszczone i niezamieszkałe, a kolejna wzmianka o tej osadzie pochodzi dopiero z lat siedemdziesiątych XVIII wieku, gdy wieś należała do rodziny Wolskich. Wówczas niewiele tu stało domów, bo tylko 22, w których mieszkało 20 ludzi; zajmowali się przede wszystkim rolnictwem, a Maciej Wolski  właściciel wsi, w 1789 roku czerpał zyski z produkcji pszenicy, żyta oraz hodowli owiec. To w tym czasie, na opustoszałych terenach, zaczęli osiedlać się przybysze z Zachodu, głównie z Niemiec; byli to wyznawcy luteranizmu, a nazywano ich wtedy holendrami lub bardziej z polska  olendrami i to oni utworzyli kolonię Białobłockie Holendry. Po zakończeniu epopei napoleońskiej, decyzje wiedeńskie z lat 1814  1815, które wprowadziły nowy ład w Europie na ponad 100 lat, można uznać za jedną z głównych przyczyn powstania Aleksandrowa Kujawskiego i szybkiego rozwoju tego miasta. Około 1850 roku rodzina Wolskich sprzedała majątek Walentemu Trojanowskiemu  dotychczasowemu pomocnikowi naczelnika służewskiej komory celnej, ale wpływ na rozwój Aleksandrowa Kujawskiego miało powstanie szlaku kolejowego, który połączył Warszawę z Bydgoszczą. Jednak pierwszy projekt utworzenia tej linii, opracowany przez rząd pruski, nie znalazł akceptacji u Iwana Fiodorowicza Paskiewicza  rosyjskiego generała-adiutanta, hrabiego erywańskiego, feldmarszałka, księcia warszawskiego i namiestnika Królestwa Polskiego. Dopiero po jego śmierci (na początku 1856 roku), grupa polskich przemysłowców, wielkich kupców i arystokratów wysunęła podobny projekt, który tym razem uzyskał aprobatę cara Aleksandra II. Początkowo projekt trasy zakładał, iż będzie przebiegała przez Służewo, gdzie istniała już komora celna, która umożliwiałaby wygodną odprawę celną pasażerów, jednak ówczesny właściciel miasteczka  Leon Wodziński  nie wyraził zgody na sprzedaż gruntów pod budowę linii kolejowej. Wówczas Towarzystwo Drogi Żelaznej, które podjęło się budowy tej trasy, rozpoczęło negocjację z dziedzicem Białych Błot  Walentym Trojanowskim, od którego uzyskano zgodę na sprzedaż części posiadłości na ten cel. W pracę na całej trasie budowy linii kolejowej zaangażowanych zostało ponad 4 tys. robotników oraz ponad 100 pracowników różnego szczebla nadzoru technicznego, a transport zapewniało około 4 tys. koni z zaprzęgami. Trasa z Warszawy do Bydgoszczy otwarta została 4 grudnia 1862 roku, natomiast jej przejechanie trwało (bagatela!!!) 11 godzin. W ciągu kilku lat, wokół folwarku Białe Błota rozwinęła się osada urzędniczo-kupiecka, która przybierała różne nazwy, by w końcu stać się miastem Aleksandrów Kujawski. Na zdjęciu: Frontowe wejście na historyczny dworzec kolejowy w Aleksandrowie Kujawskim, który był początkiem rozbudowy i rozwoju tego miasta począwszy od roku 1862.

Autor: Lech Kadlec