Kiszkowo - fragment typowej zabudowy w tej miejscowości

Kiszkowo - jeszcze pod koniec XIX wieku miasto. Dziś duża wieś, siedziba gminy, ładnie położona na stokach doliny Małej Wełny. Miejscowość wzmiankowana po raz pierwszy w 1383 roku (w tym właśnie roku miejscowość uległa zniszczeniu w czasie wojny domowej Grzymalitów z Nałęczami). Dokładna data lokacji miejskiej nie jest znana, jednak wiadomo, że stało się to przed 1395 rokiem. W swych początkach miejscowość należała do Nałęczów w tym do Mikołaja Nałęcza z Wenecji zwanego Krwawym Diabłem. Na początku XV wieku miasto, dostało się w ręce rodu Korzoboków  Kiszkowskich. W kolejnych stuleciach Kiszkowo należało do Niemojewskich, Bojanowskich, Radzimińskich i Zastrowów. Niektórzy twierdzą, że nieracjonalne wyroki miejskiego sądu kiszkowskiego dały podstawę do popularnego niegdyś w Wielkopolsce powiedzenia "ślusarz zawinił, kowala powiesili". W 1761 roku tutejszy sąd zajął się sprawą dziesięciu kobiet posądzanych o czary. Wyrok zapadł 30 września 1761 roku, a karą była śmierć przez spalenie. Pomimo próby niedopuszczenia do egzekucji, podjętej przez miejscowego proboszcza, wyrok wykonano na niewielkim wzniesieniu zwanym odtąd "górą czarownic". Według legendy jedna ze skazanych miała przekląć Kiszkowo i zapowiedzieć, że miejscowość straci prawa miejskie. W 1871 roku, tuż przed utratą praw miejskich miasteczko zamieszkiwało 589 mieszkańców (212 ewangelików, 311 katolików, 66 Żydów). Do dziś zachował się wrzecionowaty układ przestrzenny dawnego miasta z kwadratowym rynkiem pośrodku.

Autor: Artur Mazurek