Fragment fortu

Aby uszczelnić i wzmocnić obronę północno-zachodniego odcinka pierścienia toruńskich fortów, w latach 1888  1891, Prusacy przy obecnej ul. Bielańskiej w Toruniu wybudowali fort z cegły i betonu na planie trapezu, jako typową warownię dla piechoty, wykupując grunta pod jego budowę od prywatnych właściciel. A środki finansowe na budowę nie tylko zresztą tej kosztownej fortyfikacji, posiadali z kontrybucji po wygranej wojnie z Francją w 1871 roku. Spodziewając się jednak wojny z Rosją, przerabiali Toruń na miasto-fortecę, które miało być wschodnią ściana oporową. Fort VIII położony jest na prawym brzegu Wisły, oddalony od centrum miasta o około 4,5 km; w tamtym czasie przeznaczony był dla 300-osobowej załogi. Wyposażono go w baterie skrzydłowe oraz w trzy pancerne wieżyczki obserwacyjne typu T.W.90, które zainstalowano dopiero w 1893 roku, gdy modernizowano tę fortyfikację. Z wieżyczek można było wystrzeliwać pociski, które docierały nawet do Bierzgłowa i Czarnych Błot koło Bydgoszczy  miejscowości oddalonych od Torunia o 16 i 12 km. Budowla otoczona była mokrą fosą, co utrudniło dostęp do jej wnętrza. Czoło i barki stanowił wał ziemny ze stanowiskiem dla piechoty oraz 6 lekkich, otwartych dział dla artylerii, które rozdzielały 4 schrony z wyjściami na drogę wałową. Po prawej stronie (także ziemnej nasady), znajdował się blok wjazdowy z bramą na poziomie dna suchej fosy. Zasadniczy blok koszarowy natomiast, usytuowany został pod wałem czoła. Żelazny most zwodzony, umieszczony nad fosą, prowadził wprost do głównej bramy bloku wjazdowego i był swego rodzaju przeszkodą, znacząco utrudniającą intruzom dostęp do obiektu. Blok wjazdowy z blokiem koszarowym łączył główny ciąg komunikacyjny, a kończył go wjazd na forteczny majdan. W 1911 roku stoki fortu  który, jako warownia nowszego typu, w obronnym pasie Twierdzy Toruń, była w stanie wytrzymać atak pociskami nawet do 150 mm. W forcie było 10 izb żołnierskich, 11 magazynów różnego przeznaczenia, jedna kuchnia z dwoma kotłami hermetycznymi i jednym kotłem zwykłym, dwie pompy artezyjskie na wodę, 5 schronów pogotowia, 12 otwartych stanowisk dla dział, trzy pancerne punkty obserwacyjne, cztery windy amunicyjne oraz  co też nie jest bez znaczenia  aż 10 ubikacji mieszkalnych. Od ul. Szosa Okrężna, prowadziła droga dojazdowa do fortu o utwardzonej nawierzchni  była zamaskowana wałem ziemnym i szpalerem drzew od północnej strony. Drogę tę o szerokości 4,5 m i długości 480 m wybudowano dopiero w 1896 roku, a pięć lat później, dookoła fortu w jego przedstoku, rozmieszczono kolczastą sieć, którą zamaskowano krzakami; trawersowe wejście w głównym korytarzu oraz w wyjściach na wał, zrobiono dopiero w 1914 roku Jego główna część połączona była z pięcioma schronami piechoty  fortecznymi barkami. W czasie pokoju, cały ten obiekt służył niemieckiemu wojsku, jako koszary dla piechoty; pomieścić się tu mogła jedna kompania stanu wojennego, czyli około 250 żołnierzy oraz obsługa dział. W chwili oddania do użytku, obiekt otrzymał numer IVb, potem dodano też imię Herzoga Albrechta. Warto więc przy tej okazji wspomnieć, że książę Albrecht von Brandenburg-Arsbach był margrabią brandenburskim, a wcześniej  ostatnim wielkim mistrzem krzyżackim, który wystąpił z tego zakonu wraz z innymi współbraćmi-rycerzami, co było końcem istnienia Zakonu Krzyżackiego w Prusach. Pochodził ze słynnej dynastii Hohenzollernów  jego ojcem był Fryderyk (Starszy) Hohenzollern, a matką  Zofia z domu Jagiellonka  polska królewna i księżniczka litewska, córka Kazimierza Jagiellończyka  króla Polski. W 1525 roku książę Albrecht złożył hołd lenny (nazywany później hołdem pruskim) i od tego momentu aż do swojej śmierci w 1568 roku, sprawował władzę książęcą w dawnym państwie zakonnym, które przemianowane zostało na Prusy Książęce. Ale wracając do Fortu VIII  gdy w 1920 roku Toruń powrócił do Polski, fort zaadaptowano na koszary dla polskiego wojska i wówczas zmieniono numerację, nadając jednocześnie zupełnie inne imię. Odtąd był to już Fort VIII im. Kazimierza Wielkiego. W 1925 roku przeszedł w ręce IV Pułku Lotniczego, ale dopiero 8 lat później został wyremontowany. Gdy wybuchła II wojna światowa  stał się najpierw miejscem oporu miasta przed niemieckim najeźdźcą, ale 7 września 1939 roku obrona upadła i rozpoczęła się okupacja Torunia. Wówczas fort zmienił się w obóz m.in. dla aresztowanych członków organizacji konspiracyjnych, jakie działały w mieście: cywilno-wojskowej organizacji Grunwald, młodzieżowej grupy Batalion Śmierci za Wolność, Polskiej Armii Powstania, oddziału Komendy Obrońców Polski oraz Tajnej Organizacji Wojskowej Gryf Pomorski  największej organizacji podziemia na Pomorzu. Na zdjęciu: Fragment Fortu VIII.

Autor: Lech Kadlec