Rezerwat Kadzielnia

Kadzielnia jest rezerwatem ścisłym przyrody nieożywionej, o pow. 0,6 ha, utworzony w 1962 roku. Usytuowany jest w centrum Kielc, w południowej części miasta, między ulicami: Krakowska, Gagarina, Al. Legionów i Pakosz. Ochronie podlega najwyższa część wyniosłego skalnego cypla, tzw. Skałka Geologów, wznosząca się pośrodku nieczynnego od 1962 r. kamieniołomu. Kadzielnia o wysokości 295 m n.p.m. jest jednym ze wzgórz Pasma Kadzielniańskiego. Rezerwat zbudowany jest z dewońskich wapieni stromatoporowo-koralowcowych przykrytych wapieniami marglistymi. Na terenie rezerwatu opisano szeregi interesujących zjawisk geologicznych: szczątki fauny (m.in. korali, brachiopodów, ryb i głowonogów), żyłową mineralizację kruszcowo-kalcytową, zjawiska tektoniczne i krasowe. Zostały tu odnalezione między innymi nieznane wcześniej z obszaru Polski gatunki ryb pancernych. W obrębie Skałki Geologów zachowały się relikty roślinności naskalnej. Nazwa wzgórza Kadzielnia pochodzi od zbierania na nim w dawnych czasach ziół na kadzidło dla potrzeb katedry. Około 1770 r. powstał tu z inicjatywy bp. Kajetana Sołtyka pierwszy wapiennik. W roku 1886 pobudowano trzy piece do wypalania wapna. W roku 1938 zakłady Kadzielni zatrudniały około 200 pracowników, którzy wydobywali skałę wapienną do produkcji nawozów, topnika dla przemysłu hutniczego, wapienia dla przemysłu cukrowniczego i mieliwa wapiennego dla hut szkła. Część produkcji przeznaczona była jako kamień budowlany i tłuczeń dla kolejnictwa, część produkowanego wapna przeznaczona była na eksport. Eksploatację Kadzielni zakończono w 1968 r. Już w 1824 r. powstał pierwszy projekt urządzenia na wzgórzu parku i ogrodu, w latach 60-tych obecnego stulecia założono istniejący park krajobrazowy z terenami widokowymi i uporządkowano teren po dawnej kopalni. Obecnie Kadzielnia stanowi obiekt wyjątkowo interesujący z uwagi na grupę skał wapiennych z żyłami kalcytu i stanowiskami rzadkich roślin oraz cennymi znaleziskami paleontologicznymi. Występują tu także zjawiska tektoniczne i mineralizacyjne. Jednocześnie Kadzielnia stanowi największe skupisko jaskiń na Kielecczyźnie (26). 6 jaskiń znajduje się w Skałce Geologów, 9 w ścianie wschodniej dawnego kamieniołomu i 1 w pobliżu amfiteatru. Największa, jest "Szczelina Kadzielniańska" o dł. 180 m. Prowadzą do niej dwa otwory znajdujące się we wschodniej ścianie, odsłonięte podobnie jak większość w czasie eksploatacji wapieni. W 1959 roku jaskinia została spenetrowana przez kieleckich speleologów: W. Króla i B.W. Wołoszyna, potem przez kilka lat prowadzono w niej obserwacje mikroklimatyczne i faunistyczne. Tylko w kilku miejscach spotkać można niewielkie nacieki w postaci polew. W latach sześćdziesiątych zaraz po odkryciu jaskini spotkać można było niewielkie stalaktyty. W jaskini znajdują się komory o dużych rozmiarach, na przykład Wysoka ma 8 metrów wysokości i 5 metrów długości, ale są też miejsca, gdzie aby przejść, trzeba się czołgać. Bogata jest fauna jaskiń kadzielniańskich. Stwierdzono tu występowanie nietoperzy: nocka dużego, nocka rudego, gacka szarego, nocka Natterera, nocka Brandta, gacka brunatnego, mopka, mroczka późnego. W jaskini obserwowano występowanie pająków, muchówek, motyli i równonogów. Także we wschodniej ścianie byłego kamieniołomu znajduje się jaskinia Wschodnia, której korytarze mają 80 metrów długości. Do jaskini prowadzą 3 otwory odsłonięte podczas eksploatacji wapieni. Jaskinia Prochownia ma 28 metrów, prowadzi do niej otwór zabudowany metalowymi drzwiami. Główna komora wejściowa jaskini ze sztucznym betonowym stropem była magazynem materiałów wybuchowych w czasie kiedy na Kadzielni wydobywano skałę wapienną. Z komory wychodzą trzy niewielkie korytarzyki. Obok Prochowni znajduje się Jaskinia Odkrywców mierząca 14 metrów. Za otworem wejściowym znajduje się wąski, szczelinowy korytarz szerokości do 1,4 metra i wysokości do 6,5 metra. Z 16 jaskiń które znajdują się w Skałce Geologów najdłuższą jest Jaskinia Jeleniowska, której główny otwór widoczny jest ze ścieżki prowadzącej na szczyt. Jaskinia ma 36 metrów długości. Pierwsze publikacje o jaskini, które ukazały się w 1904 roku wspominają o kopalnych szczątkach jelenia, które dały nazwę jaskini. Kolejną pod względem wielkości jaskinią w Skałce Geologów jest Jaskinia Zwaliskowa długości 24 metrów. Otwór wejściowy do jaskini został odsłonięty w 1959 roku, ale wejście do niej możliwe było dopiero rok później, kiedy obsunęły się bloki skalne tarasujące wejście. Jaskinia Urwista na Kadzielni, znajdująca się także w Skałce Geologów, ma 18 metrów długości. Prowadzą do niej dwa otwory, z tego jeden przez 11-metrowy Komin Geologów i wymaga użycia liny. Charakterystyczne są leje i komory wypełnione tzw. czerwoną ziemią zwaną przez geologów "terra rossa", czyli materiałem czerwono zabarwionym od związków żelaza. W jaskiniach na Kadzielni znaleziono kości żyjących tu wówczas nosorożców włochatych, niedźwiedzi jaskiniowych i gryzoni stepowych. W wyniku dawnej intensywnej eksploatacji wapienia ze wzgórza Kadzielnia pozostało tylko jego wschodnie zbocze, resztki zbocza południowo-zachodniego z przylegającą hałdą, zwaną obecnie Wzgórzem Harcerskim oraz oddzielona głębokim wyrobiskiem Skałka Geologów (295 m n.p.m.). Skałka Geologów otoczona jest z trzech stron tzw. Szmaragdowym Jeziorem. Niezwykły kolor wody wywołuje zjawisko optyczne - promienie światła odbijające się od zlasowanego wapienia. Kilka lat temu, na skutek eksploatacji wód podziemnych wody z wyrobiska zaczęły zanikać, ale ostatnio znów wypełniają one dno wyrobiska.

Autor: Beata