Kotłów - romański kościół pw. Narodzenia NMP

Ten romański kościół pw. Narodzenia NMP należy do najstarszych świątyń w Polsce. Według kronikarza Jana Długosza został on ufundowany w 1108 r. przez Piotra Włostowica zwanego również Duninem jako jeden z 70 kościołów. Taką bowiem pokutę nałożono na niego za uprowadzenie księcia Rusi Wołodara oraz poślubienie księżniczki Marii, którą pierwotnie miał poślubić książę Bolesław Krzywousty. Była to świątynia orientowana, jednonawowa z krótkim prezbiterium zamkniętym półkolistą absydą. Wybudowano ją z ciosów kamiennych, łączonych na zaprawę wapienną. Mury grubości 1 m wznosiły się na wysokość ok. 9 m. W pierwotnym kształcie kościół zachował się do 1634 r., kiedy dobudowano od południa drewnianą zakrystię. W 1721 r. wzniesiono kamienną wieżę. Kolejna przebudowa miała miejsce w latach 1905-08, kiedy rozebrano absydę i chór, dobudowano transept oraz od wschodu nową absydę z kamienia, nawiązując w ten sposób do pierwotnej budowli. W 1923 r. podwyższono wieżę kościoła, umieszczając w jej wnętrzu trzy dzwony, z których najstarszy pochodzi z 1557 r. Do dzisiaj we wnętrzu świątyni zachowały się elementy architektury romańskiej. W ścianie wschodniej romańskiego kościoła znajdują się pozostałości dawnych ołtarzy bocznych z cyboriami (murowany baldachim). Było to unikalne rozwiązanie zastosowane w polskim kościele. Po obu stronach ołtarzy zachowały się kamienne krzyże  zacheuszki (miejsca konsekracji świątyni). Po prawej stronie nawy głównej widać wmurowany w ścianę kamień z płaskorzeźbą kroczącego lwa, który zgodnie z miejscową legendą ma przedstawiać pogańskiego bożka, którego niegdyś czczono na kotłowskim wzgórzu. W czasie prac wykopaliskowych przeprowadzonych w 2009 r. odkryto fundamenty i mury pierwotnej absydy oraz natrafiono na pozostałości XII-wiecznej krypty romańskiej.

Autor: Krzysztof Wydra