Pałac Zamojskich

Adampol leży 7 km od Włodawy i 88 km od wojewódzkiego miasta Lublin w atrakcyjnej, malowniczej okolicy. Do okoła lasy i łąki, co daje szansę na rozwój mieszkalnictwa w przyjaznej, spokojnej okolicy stanowiąc jednocześnie miejsce rekreacyjno-turystyczne. Wieś posiada atrakcyjne dla rozwoju turystyki walory przyrodnicze, krajobrazowe i kulturowe, oraz praktycznie nie zdegradowane środowisko naturalne. Historia Na początku XVII wieku wieś należała do gminy żydowskiej we Włodawie. Folwark Adampol (położony na północ od miejsca później powstałego pałacu) po raz pierwszy wzmiankowany jest w 1792 r., gdy właścicielami byli Adam i Izabela z Flemingów Czartoryscy. Wówczas większość zabudowań była w złym stanie, co świadczy o tym, że musiał istnieć on już dużo wcześniej. Niestety nie zachowały się żadne plany, tak więc inwentarz w 1792 r. jest jedynym źródłem, na podstawie którego można zobrazować wygląd ówczesnego folwarku. Główny wjazd na teren folwarku znajdował się od strony drogi z Włodawy, poprzez bramę prowadzącą przez dziedziniec. Po prawej stronie bramy stał drewniany dom kryty słomą. Dalej po tej samej stronie było mieszkanie administratora, również drewniane, kryte dranicami.Za domem administratora było podwórze otoczone 5 chlewami, piekarnia i ogrody. Za tym podwórzem znajdowały się stawy. Naprzeciw bramy wjazdowej od Włodawy stała obora w kwadrat, drewniana i kryta słomą. Obok obory stała szopa, za którą była brama prowadząca do Wyryk i Gościńca Warszawskiego. Naprzeciw domu administratora, po lewej stronie dziedzińca, stała stodoła drewniana kryta słomą. Na północ od w/w dziedzińca, za ogrodem i sadzawkami znajdował się browar i słodownia z wyposażeniem oraz chlewiki. Miejscowość wymieniona na mapie Galicji Zachodniej Heldensfelda z 1801 -1804 r. wówczas Adampoł. W 1827 r. folwark Adampol wraz między innymi z Wyrykami Adampolskimi wchodził w skład miejscowości Wyryk. W 1854 r. miejscowość należała do parafii zakonnej paulinów włodawskich. W II połowie XIX w. produkcja rolna zaczynała być tutaj nierentowna (mało urodzajne gleby), dlatego August Zamoyski (właściciel Adampola przyp. aut.) przystąpił do przestawienia gospodarki dóbr włodawskich na produkcję leśną. Naprzeciw drewnianej leśniczówki w 1895 r. wybudował dom gajowego (nie istniejący obecnie), składający się z czterech mieszkań. Po stronie północnej od w/w budynku w 1911 r. powstał budynek murowany dla nadleśniczego zwany nową leśniczówką. Był to budynek o przeznaczeniu biurowo-mieszkalnym z niewielkim ogrodem, w którego północnym narożniku znajdowała się altana z żywotników. Ogród był obwiedziony od strony drogi rzędowym nasadzeniem dębu czerwonego. Przy drodze, po południowej stronie domu gajowego powstał budynek w kształcie podkowy, służący jako stajnia i wozownia. Współcześnie obudowana remiza i świetlica powtarza ten kształt. Po stronie zachodniej w nowej leśniczówce i domu gajowego w okresie międzywojennym ulokowano zabudowę gospodarczą składającą się z: elektrowni, wodociągu, warsztatów, łaźni i stajni. W 1863 r. folwark należał do parafii rzymskokatolickiej we Włodawie. W 1871 r. folwark Adampol wchodził w skład dóbr Włodawa. Miejscowość wymieniona na mapie Józefa Michała Bazewicza (ilustrowany atlas Królestwa Polskiego z 1907 r.). Wówczas w Guberni Siedleckiej. W 1920 r. Konstanty Zamoyski za swoją siedzibę wybrał Adampol i zamieszkał w drewnianej leśniczówce. W 1922 r. rozbudował ją o część zachodnią oraz dostosował do celów mieszkalnych część wschodnią. Prawdopodobnie z tego okresu pochodzą ślady ogrodu ozdobnego wokół leśniczówki, tzn: nasadzenia świerka srebrnego, krzewy lilaka i jaśminowca. W 1923 r. po wykarczowaniu ponad 20 arów lasu na północny-wschód od starej leśniczówki przystąpiono do budowy zespołu pałacowego, która trwała do 1928 r. Po 1921 r. Konstanty Zamoyski przystąpił do odbudowy folwarku. Powstały budynki: rządcówka - w miejscu istniejącej przed wojną; obora murowana w miejscu obory ustawionej w kwadrat i szopy; sześciorak - w miejscu stodoły. Natomiast w północnej części folwarku powstała suszarnia chmielu i magazyny. Według spisu z 30 września 1921 r. Adampol folwark liczył 3 domy i 31 mieszkańców, w tym18 mężczyzn i 13 kobiet, w tym 25 rzymskokatolików i 6 prawosławnych, w tym 25 narodowości polskiej i 6 rusińskiej. Adampol leśniczówka: 4 domy i 43 mieszkańców, w tym 21 mężczyzn i 21 kobiet, w tym 42 rzymskokatolików i 1 prawosławny, wszyscy narodowości polskiej. W 1926 r. wieś należała do gminy Wyryki. Usługi świadczył St. Woźniakowski (eksploatacja lasów). Na przełomie września i października 1939 r. majątek i pałac zajmują Niemcy. Zamoyscy przenoszą się do oficyny, a w 1942 r. zostają wysiedleni. Adampol, Gm. Wyryki  obóz pracy założony w 1942 roku, a zlikwidowany w dniach 16-17.08.1943 r. Obsługiwał administrowany przez Niemców majątek ziemski. Zgromadzonych w obozie było 600 więźniów narodowości żydowskiej. W czasie likwidacji obozu zastrzelono na miejscu wszystkich więźniów. W egzekucji brał też udział oddział Wermachtu.18. 08. 1943. Funkcjonariusze policji hitlerowskiej zastrzelili uciekającego mężczyznę narodowości żydowskiej. 8 IX 1943. Hitlerowcy zastrzelili 9 ukrywających się Żydów. 21 X 1943. Żołnierze Wehrmachtu zastrzelili 5 Żydów z obozu w Sobiborze. Po drugiej wojnie światowej folwark został częściowo włączony do PGR Korolówka a częściowo rozparcelowany, gdzie powstało samodzielne gospodarstwo. 13 lutego 1946 r. zespół pałacowy oraz otaczający teren zostaje przekazany dla potrzeb Sanatorium Przeciwgruźliczego. 25 czerwca 1946 r. otwarto sanatorium przeciwgruźlicze. W 1950 r., według rejestru podatku gruntowego, miejscowość należała do gminy Wyryki. W 1979 r. zlikwidowany zostaje taras widokowy oraz zamknięty dostęp na wieżę widokową. Zlikwidowane zostają oryginalne kute balustrady wokół tarasu i zastąpione prostszym wzorem. W 1979 r. rozebrany został czworak gajowych mieszczący się naprzeciw starej leśniczówki. Prawdopodobnie w tym okresie rozebrana zostaje dawna łaźnia. 27 listopada 1980 r. przewodniczącym Wojewódzkiej rady Narodowej w Chełmie został dr Jan Krupka - lekarz, dyrektor Sanatorium Przeciwgruźliczego w Adampolu.