Pomnik na Porytowych Wzgórzach 2

Teren cmentarza , pomnika i historycznej działalnosci partyzantów leży na terenie rozległych Lasów Janowskich. Cmentarz i pomnik są położone na terenach, gdzie rozegrała się największa bitwa partyzancka na ziemiach polskich.

Po stronie polsko-radzieckiej uczestniczyły oddziały Armii Krajowej, Armii Ludowej i oddziały radzieckie. Łącznie około 3 tysięcy partyzantów uzbrojonych głownie w broń maszynową , automatyczną oraz moździeże i rusznice przeciw pancerne. Po stronie niemieckiej walczyły trzy dywizje piechoty, policja, żandarmeria, wspierane przez artylerie i lotnictwo. Łącznie siły te liczyły ponad 30 tysęecy żołnierzy.

Bitwa rozpoczęła się rano 14 czerwca 1944 r i trwała cały dzień. Początkowo Niemcy przełamali obronę partyzantów, jednak dzięki brawurowemu kontratakowi pozycje zostały odzyskane. W ciągu całego dnia odparto kilkadziesiąt ataków i utrzymano pozycje obronne.

W nocy z 14 na 15 czerwca zgrupowanie partyzanckie wraz z rannymi i taborem wyszło niepotrzeżenie z okrążenia w kierunku południowym staczając w rejonie wsi Szewce, Szeliga, Sól i Budziarze kilka potyczek z niemieckimi oddziałami tyłowymi.

W bitwie nad Branwią zginęło ok. 120 partyzantów, a losu około 20 nie udało się ustalić, 104 zostało rannych . Straty niemieckie to ponad 500 zabitych żołnierzy, a także straty po stronie policji i żandarmeri.

Bitwa ta była rozegrana podczas niemieckiej operacji Sturmwind, która miała na celu zlikwidowanie oddziałów partyzanckich w Lasach Janowskich, które były bardzo uciążliwe dla Niemców. Operacja Sturmwind zakończyła sie fiaskiem dla Niemców.

Obecnie miejsce, gdzie się odbyła, znajduje się w granicach rezerwatu Lasy Janowskie. W 1974 roku odsłonięto tu pomnik autorstwa Bronisława Chromego poświęcony partyzantom. Z tyłu pomnika znajduje się cementarz partyzancki, zaś w obrębie pola bitwy pojedyncze groby, z których w latach 50-tych ekshumowano i przeniesiono na cmentarz ciała poległych partyzantów. Na szczycie Wzgórza Porytowego, które było centralnym punktem obrony i gdzie jeszcze dziś można dostrzec ślady stanowisk bojowych i lejów po pociskach, znajduje się drugi pomnik, który dawniej stał w pobliżu partyzanckiego cmentarza.