Szamotuły - rynek

Centrum Szamotuł zachowało średniowieczne rozplanowanie ulic. Biorąc pod uwagę powierzchnię i liczbę ulic, trzeba stwierdzić, że miasto zostało rozplanowane z dużym rozmachem. Świadczy to o ambicjach i bogactwie Nałęczów Szamotulskich, którzy byli jego twórcami. Pierwotna lokacja miejscowości mieściła się około 3 km na północ od dzisiejszego rynku, pierwsza wzmianka o niej pochodzi z 1231 roku. W 1257 roku osada otrzymała od Przemysła I prawo targu. Miejscowość została zniszczona w czasie wojny Nałęczów z Grzymalitami w 1384 roku. Spalona osada nigdy nie powróciła do dawnego znaczenia i na początku XIX stulecia zniknęła ostatecznie z mapy. Niewiele później, w miejscu obecnego centrum Szamotuł powstała druga osada, która w 1284 roku również otrzymała od Przemysła II prawo do odbywania targu. Nieznana jest dokładna data przyznania Szamotułom praw miejskich, jako miasto miejscowość wymieniana jest po raz pierwszy w 1383 roku. Przywilej lokacyjny ponowił Władysław Jagiełło w 1420 roku, a nadane miastu prawa potwierdził dwukrotnie Władysław Jagiellończyk w latach 1450 i 1455. W 1445 roku Dobrogost Świdwa-Szamotulski, kasztelan poznański i starosta generalny Wielkopolski, założył w mieście szkołę parafialną, nad którą patronat sprawował magistrat. Bardzo wielu wychowanków tej szkoły kontynuowało naukę w Akademii Krakowskiej, w XV i XVI wieku studiowało w Krakowie aż 110 Szamotulan. Większą ilością studentów mogą się poszczycić, spośród miast wielkopolskich, tylko Poznań i Kościan. Wielu z nich przyniosło chlubę Szamotułom. Znajdują się wśród nich m.in. Grzegorz Snopek - profesor prawa rzymskiego, rektor Akademii Krakowskiej w latach 1537-1538, fundator dwóch stypendiów dla niezamożnych studentów z Szamotuł, Wojciech Krypa - wykładowca filozofii Arystotelesa na Akademii Krakowskiej, nadworny lekarz króla Aleksandra i królowej Elżbiety. Okresem największego rozwoju gospodarczego jest pierwsza połowa XVII stulecia. Czynnych było wtedy 14 cechów rzemieślniczych i ponad 300 warsztatów sukienniczych, eksport szamotulskiego sukna sięgał daleko poza granice kraju a liczba ludności dochodziła do 4000. Na zdjęciu rynek na planie kwadratu z zabudowanym blokiem wewnętrznym, większość współczesnej zabudowy rynku i przyległych ulic to domy z XIX i początku XX wieku.

Autor: Artur Mazurek